ISO là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong nhiếp ảnh, ảnh hưởng trực tiếp đến độ sáng và chất lượng của bức ảnh. Hiểu và sử dụng ISO hiệu quả có thể giúp bạn chụp được những bức ảnh đẹp trong mọi điều kiện ánh sáng. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những kiến thức cơ bản về ISO cũng như cách áp dụng nó vào thực tế chụp ảnh.

ISO là gì và tại sao nó quan trọng trong nhiếp ảnh?

ISO là một thuật ngữ được sử dụng để chỉ độ nhạy sáng của cảm biến máy ảnh. Nó là một trong ba yếu tố chính của “tam giác phơi sáng” cùng với khẩu độ và tốc độ màn trập. Hiểu về ISO và cách nó ảnh hưởng đến ảnh là rất quan trọng để có thể kiểm soát được chất lượng và độ sáng của bức ảnh trong mọi điều kiện chụp.

Định nghĩa ISO trong nhiếp ảnh

ISO là viết tắt của International Organization for Standardization (Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế). Trong nhiếp ảnh, ISO đo lường độ nhạy sáng của cảm biến máy ảnh. Giá trị ISO càng cao thì cảm biến càng nhạy với ánh sáng, cho phép bạn chụp ảnh trong điều kiện thiếu sáng mà không cần giảm tốc độ màn trập hoặc mở rộng khẩu độ.

Các giá trị ISO thông dụng bao gồm: 100, 200, 400, 800, 1600, 3200… Mỗi bước tăng gấp đôi độ nhạy sáng so với bước trước đó. Ví dụ, ISO 200 nhạy gấp đôi ISO 100, ISO 400 nhạy gấp đôi ISO 200 và gấp 4 lần ISO 100.

Tầm quan trọng của ISO trong việc kiểm soát phơi sáng

ISO đóng vai trò then chốt trong việc kiểm soát phơi sáng của bức ảnh. Khi tăng ISO, bạn có thể:

• Chụp ảnh trong điều kiện thiếu sáng mà vẫn đạt được độ sáng cần thiết.
• Sử dụng tốc độ màn trập nhanh hơn để tránh rung động.
• Đóng khẩu độ nhỏ hơn để tăng độ sâu trường ảnh.

Hiểu được cách sử dụng ISO hiệu quả sẽ giúp bạn linh hoạt hơn trong việc điều chỉnh các thông số chụp để đạt được kết quả mong muốn.

Mối quan hệ giữa ISO và chất lượng ảnh

Tuy nhiên, việc tăng ISO cũng có mặt trái của nó. Khi tăng ISO, chất lượng ảnh sẽ bị ảnh hưởng do hiện tượng nhiễu ảnh (noise) xuất hiện. Nhiễu ảnh thể hiện dưới dạng các hạt li ti xuất hiện trên ảnh, làm giảm độ chi tiết và độ nét của bức ảnh.

Mức độ nhiễu ảnh phụ thuộc vào:

• Giá trị ISO được sử dụng
• Chất lượng cảm biến của máy ảnh
• Kích thước cảm biến

Máy ảnh full-frame thường có khả năng kiểm soát nhiễu ảnh tốt hơn ở ISO cao so với máy ảnh crop. Tuy nhiên, công nghệ ngày càng phát triển đã giúp cải thiện đáng kể khả năng xử lý nhiễu ở ISO cao trên hầu hết các máy ảnh hiện đại.

Cách sử dụng ISO hiệu quả trong các tình huống chụp ảnh khác nhau

Việc sử dụng ISO hiệu quả đòi hỏi sự cân nhắc giữa nhu cầu về độ sáng và chất lượng ảnh. Tùy vào từng tình huống cụ thể mà bạn sẽ cần điều chỉnh ISO cho phù hợp.

Chụp ảnh trong điều kiện ánh sáng yếu

Khi chụp ảnh trong điều kiện thiếu sáng như buổi tối, trong nhà hoặc nơi có ánh sáng yếu, việc tăng ISO là cần thiết để có được độ sáng phù hợp cho bức ảnh.

Một số lưu ý khi chụp ảnh trong điều kiện ánh sáng yếu:

• Bắt đầu với ISO thấp nhất có thể và tăng dần lên cho đến khi đạt được độ sáng mong muốn.
• Sử dụng chế độ ưu tiên ISO (Auto ISO) nếu máy ảnh của bạn có tính năng này. Bạn có thể đặt giới hạn ISO tối đa để kiểm soát nhiễu ảnh.
• Cân nhắc sử dụng tripod để có thể chụp ở tốc độ màn trập chậm hơn mà không cần tăng ISO quá cao.

Trong các buổi tiệc hoặc sự kiện trong nhà, việc tăng ISO lên 800-1600 hoặc cao hơn thường là cần thiết để có thể chụp được ảnh rõ nét mà không bị mờ do rung tay.

Chụp ảnh thể thao và động tác nhanh

Khi chụp ảnh thể thao hoặc các chủ thể chuyển động nhanh, bạn cần sử dụng tốc độ màn trập cao để “đóng băng” chuyển động. Điều này đòi hỏi phải tăng ISO, đặc biệt là trong điều kiện ánh sáng không quá tốt.

Một số gợi ý khi chụp ảnh thể thao:

• Đặt ưu tiên cho tốc độ màn trập cao (1/500s trở lên) và điều chỉnh ISO để đạt được độ sáng cần thiết.
• Sử dụng chế độ chụp liên tục kết hợp với tăng ISO để có nhiều lựa chọn hơn.
• Chấp nhận mức nhiễu ảnh cao hơn để đổi lấy khả năng bắt được khoảnh khắc đẹp.

Với máy ảnh hiện đại, việc chụp ở ISO 3200 hoặc thậm chí 6400 vẫn có thể cho kết quả khá tốt, đặc biệt là khi bạn chụp để chia sẻ trên mạng xã hội.

Kỹ thuật kiểm soát nhiễu ảnh khi sử dụng ISO cao

Mặc dù việc tăng ISO là cần thiết trong nhiều tình huống, nhưng nó cũng đi kèm với nguy cơ xuất hiện nhiễu ảnh. Dưới đây là một số kỹ thuật giúp kiểm soát nhiễu ảnh khi sử dụng ISO cao.

Phơi sáng đúng ngay từ đầu

Một trong những cách hiệu quả nhất để giảm nhiễu ảnh là đảm bảo phơi sáng đúng ngay từ khi chụp. Phơi sáng thiếu và sau đó tăng độ sáng trong post-processing sẽ làm tăng đáng kể lượng nhiễu ảnh.

Một số lưu ý để phơi sáng đúng:

• Sử dụng chế độ đo sáng phù hợp với cảnh chụp (ví dụ: đo sáng ma trận cho cảnh tổng thể, đo sáng điểm cho chủ thể có độ tương phản cao).
• Học cách đọc histogram để đảm bảo không bị cháy sáng hoặc mất chi tiết vùng tối.
• Cân nhắc sử dụng kỹ thuật phơi sáng theo hướng phải (ETTR – Expose To The Right) để tận dụng tối đa dải tương phản động của cảm biến.

Bằng cách phơi sáng đúng, bạn sẽ giảm thiểu được việc phải điều chỉnh nhiều trong quá trình xử lý ảnh sau này, từ đó giảm nguy cơ làm xuất hiện nhiễu ảnh.

Sử dụng công cụ khử nhiễu trong post-processing

Các phần mềm chỉnh sửa ảnh hiện đại như Adobe Lightroom, Capture One hay DxO PhotoLab đều có công cụ khử nhiễu rất mạnh mẽ. Việc sử dụng chúng một cách khéo léo có thể giúp cải thiện đáng kể chất lượng ảnh chụp ở ISO cao.

Một số tip khi sử dụng công cụ khử nhiễu:

• Điều chỉnh riêng nhiễu màu và nhiễu sáng để có kết quả tốt nhất.
• Sử dụng công cụ mặt nạ cục bộ để áp dụng khử nhiễu mạnh hơn cho các vùng tối hoặc đồng nhất của ảnh.
• Cân bằng giữa việc khử nhiễu và giữ lại chi tiết ảnh. Khử nhiễu quá mạnh có thể làm mất đi kết cấu tự nhiên của ảnh.

Một số phần mềm chuyên dụng như Topaz DeNoise AI hay DxO DeepPRIME sử dụng công nghệ AI để khử nhiễu, cho kết quả rất ấn tượng ngay cả với ảnh chụp ở ISO cực cao.

Kỹ thuật chụp ghép nhiều tấm để giảm nhiễu

Đối với những cảnh tĩnh, kỹ thuật chụp ghép nhiều tấm (image stacking) có thể giúp giảm đáng kể nhiễu ảnh mà vẫn giữ được độ chi tiết cao.

Kỹ thuật này đặc biệt hiệu quả khi chụp ảnh thiên văn hoặc phong cảnh đêm, nơi việc sử dụng ISO cao là không thể tránh khỏi.

Khi nào cần tăng ISO

Có lẽ bạn nên tăng ISO nếu:

• Bạn đang chụp ảnh một sự kiện thể thao trong nhà, đặc biệt là nếu đối tượng của bạn đang di chuyển nhanh
• Bạn đang chụp phong cảnh mà không có chân máy và bạn cần độ sâu trường ảnh sâu
• Bạn đang chụp ảnh phong cảnh vào ban đêm (hoặc chụp ảnh thiên văn) và bạn cần tốc độ màn trập hợp lý để đóng băng các ngôi sao
• Bạn đang chụp ảnh chân dung trong phòng tối hoặc vào buổi tối/ban đêm
• Bạn đang chụp một sự kiện trong nhà với ánh sáng cửa sổ hạn chế (chẳng hạn như một bữa tiệc)
• Bạn đang chụp ảnh một buổi hòa nhạc tối
• Bạn đang chụp ảnh một phòng trưng bày nghệ thuật, một nhà thờ hoặc nội thất của một tòa nhà (bạn cũng có thể cân nhắc sử dụng chân máy, nhưng điều này trái với quy định ở nhiều không gian)
• Bạn đang chụp ảnh động vật hoang dã vào sáng sớm hoặc buổi tối (đặc biệt nếu bạn cần tốc độ màn trập nhanh)
• Bạn đang chụp ảnh các đối tượng chuyển động nhanh và bạn cần tốc độ màn trập cực nhanh

Tuy nhiên, về cơ bản, ISO tăng giúp bạn khắc phục tình trạng thiếu sáng. Do đó, ánh sáng càng hạn chế thì khả năng bạn cần tăng ISO lên càng cao.

Khi nào nên giữ ISO thấp

Làm việc với ISO thấp đảm bảo chất lượng hình ảnh tốt nhất, nhưng cũng cần nhiều ánh sáng. Sau đây là một số thời điểm bạn nên chụp ảnh ở ISO cơ bản của máy ảnh:

• Bạn đang chụp phong cảnh tĩnh và máy ảnh của bạn được gắn trên chân máy
• Bạn đang chụp ảnh chân dung trong điều kiện ánh sáng tốt
• Bạn đang chụp ảnh một sự kiện và bạn có nhiều ánh sáng từ cửa sổ hoặc bạn đang sử dụng đèn flash
• Bạn đang chụp ảnh sản phẩm với thiết lập ánh sáng nhân tạo mạnh mẽ
• Bạn đang chụp ảnh cảnh đường phố vào giữa ban ngày

ISO gốc so với ISO mở rộng

Khi nói đến cài đặt ISO, các nhà sản xuất thường tự hào khoe toàn bộ phạm vi ISO của máy ảnh, liệt kê những con số ấn tượng bao gồm cả ISO gốc và ISO mở rộng. Nhưng trước khi bạn mua một máy ảnh cung cấp giá trị ISO mở rộng lên đến hàng triệu, điều quan trọng là phải nắm được sự khác biệt giữa các cài đặt này và ý nghĩa của chúng đối với nhiếp ảnh của bạn.

ISO gốc là các thiết lập có thể được sử dụng trực tiếp bởi cảm biến máy ảnh của bạn. Chúng được thiết kế riêng để đảm bảo chất lượng hình ảnh tối ưu và cung cấp nền tảng đáng tin cậy cho việc điều chỉnh phơi sáng của bạn.

Mặt khác, ISO mở rộng, còn được gọi là ISO mở rộng, cung cấp tùy chọn hấp dẫn là đẩy phạm vi ISO vượt quá các giá trị gốc của máy ảnh. Ví dụ, máy ảnh có thể có phạm vi ISO gốc là 100-25600 nhưng bao gồm các giá trị ISO mở rộng là 50 ở mức thấp và 51200 ở mức cao.

Tuy nhiên, điều quan trọng cần lưu ý là ISO mở rộng không phụ thuộc vào công nghệ cảm biến. Thay vào đó, bộ xử lý của máy ảnh chỉ thao tác hình ảnh sau khi chụp, về cơ bản là điều chỉnh độ phơi sáng để mô phỏng các giá trị ISO cực cao hoặc cực thấp. Hãy nghĩ về điều này như việc điều chỉnh thanh trượt phơi sáng vĩnh viễn trong phần mềm xử lý hậu kỳ như Lightroom hoặc Capture One.

Việc điều chỉnh sau khi chụp này đi kèm với một nhược điểm nghiêm trọng: Sự điều chỉnh do máy ảnh áp dụng là không thể đảo ngược và được đưa vào tệp hình ảnh cuối cùng. Nếu giá trị ISO mở rộng gây ra nhiễu bổ sung hoặc cắt bất kỳ chi tiết quan trọng nào, bạn sẽ gặp khó khăn trong việc khắc phục những vấn đề này trong quá trình xử lý hậu kỳ.

Do đó, tôi khuyên bạn không nên sử dụng các giá trị ISO mở rộng. Nếu bạn thấy mình cần điều chỉnh phơi sáng và không muốn thay đổi cài đặt tốc độ màn trập hoặc khẩu độ, tốt nhất là thực hiện điều chỉnh trong quá trình hậu xử lý. Theo cách đó, bạn sẽ linh hoạt hơn và có thể tinh chỉnh phơi sáng mà không làm giảm chất lượng hình ảnh

Kết luận

Trong bất kỳ loại hình nhiếp ảnh nào, việc hiểu và sử dụng đúng thông số ISO có thể mang lại sự khác biệt lớn cho chất lượng hình ảnh cuối cùng. ISO không chỉ đơn giản là con số mà nó là yếu tố quyết định giúp bạn tạo ra những bức ảnh sống động và chất lượng nhất trong mọi tình huống. Từ phơi sáng đến xử lý hậu kỳ, việc kiểm soát ISO một cách chính xác sẽ góp phần nâng tầm kỹ năng nhiếp ảnh của bạn, từ đó tạo ra những tác phẩm nghệ thuật đáng giá. Hãy thực hành và tìm hiểu sâu hơn về cách điều chỉnh ISO trên thiết bị của bạn, và chắc chắn rằng bạn sẽ thấy được sự biến hóa kỳ diệu trong từng bức ảnh mà bạn chụp. Những kiến thức và kỹ thuật này không chỉ giúp bạn vượt qua những thách thức mà còn mở ra vô vàn cơ hội sáng tạo cho những chuyến đi và cuộc sống hàng ngày của bạn thông qua ống kính.